"W zaplombowanych wagonach jadą krajem imiona..." - lekcja języka polskiego i biblioteczna

To ważny dla mnie wiersz (i ważna poetka), lekcję przygotowałam bardzo starannie. Wzbogacona jest o materiały filmowe i książkowe oraz zdjęcia. Kilkakrotnie realizowałam ją w klasach 3 gimnazjum i ósmych. Porusza istotny i trudny temat - Holokaust.

Przed laty w getcie trwało właśnie powstanie - może zatem zechcecie omówić ten wiersz?

Wszystko gotowe: karta pracy dla ucznia, "ściąga" dla Was, prezentacja.

Justyna

„W zaplombowanych wagonach jadą krajem imiona…”

 - Wisława Szymborska „Jeszcze”.

1. Przeczytaj fragmenty książek: „Bunt w Treblince” (Samuel Willenberg) oraz „Świadkowie. Zapomniane głosy. Prawdziwe historie ocalonych” (Lyn Smith) opisujące drogę do obozu śmierci.

Przed wejściem do wagonów dostaliśmy chleb. Na środku wagonu stała beczka z wodą. Byliśmy ściśnięci jak sardynki w puszce. W jednym kącie siedziała para z niemowlęciem, podgrzewali świeczką trochę mleka lub słodkiej wody, żeby je napoić.

Cóż za odór był w pociągu! Nie da się tego opowiedzieć. Nie można tego sobie wyobrazić. Byliśmy jak zwierzęta. Nie wiem, jak długo jechaliśmy (…), ale przypuszczam, że trwało to cały dzień i noc, ponieważ kiedy przyjechaliśmy do Auschwitz, nadal było ciemno.

Podróż pociągiem do Auschwitz trwała około 36 godzin bez jedzenia i picia. Po prostu siedzieliśmy i podawaliśmy sobie dziecko. Nie dało się spać (…). Powiedziałem do żony: „Jeśli nie wrócę, wyjdź ponownie za mąż, znajdź kogoś, kto będzie dobry dla dziecka”. Ona odpowiedziała: „Jeśli ja nie wrócę, znajdź żonę, która będzie dobra dla dziecka”. (…) Zostaliśmy wyrzuceni z pociągu. Oddzielono mężczyzn od kobiet. Żona posłała mi pocałunek i pokazała dziecko. (…) Przyjechały ciężarówki, zatrzymały się przy nas, były na nich wszystkie kobiety i dzieci, na środku stała moja żona z dzieckiem. Stała jakoś w świetle, więc mogłem ją rozpoznać. Tego obrazu nigdy nie zapomnę. Wszyscy mieli pojechać do kąpieli, na posiłek i do mieszkań, jednak zamiast tego musieli się rozebrać i wejść do komór gazowych. Dwie godziny później ci ludzie zamienili się w proch, moja żona i dziecko także.

(„Świadkowie. Zapomniane głosy”)

Przed wieczorem, w pobliżu stacji kolejowej Ożarów załadowano nas do wagonów. Popędzano nas biciem i przekleństwami. Stłoczeni byliśmy w straszliwy sposób. W normalny wagon bydlęcy wpychano po 120 osób. Z trudem dopchnąłem się do małego, zakratowanego okienka. (…) Zatrzymaliśmy się na małej stacji. Stali na niej ludzie oczekujący na pociąg. „Żydzi, jedziecie na mydło”. W wagonie zapanowała cisza.

(„Bunt w Treblince”)

2. Obejrzyj zdjęcia obrazujące ludzi zmierzających pociągami do obozów zagłady (prezentacja), a następnie fragment filmu „Ostatni pociąg do Auschwitz” pokazujący transport Żydów do Oświęcimia.

TRANSPORTY

Uwaga! Obejrzyj fragmenty filmu od 0.45.32-0.47.09 oraz 1.30.24 – 1.32.44

Film dostępny jest tu:

OSTATNI POCIĄG DO AUSCHWITZ

Napisz, jakie uczucia wywołały w Tobie powyższe teksty kultury. Użyj rzeczowników.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Przeczytaj wiersz Wisławy Szymborskiej „Jeszcze”.

Jeszcze

W zaplombowanych wagonach
jadą krajem imiona,
a dokąd tak jechać będą,
a czy kiedy wysiędą,
nie pytajcie, nie powiem, nie wiem.

Imię Natan bije pięścią w ścianę,
imię Izaak śpiewa obłąkane,
imię Sara wody woła dla imienia
Aaron, które umiera z pragnienia.

Nie skacz w biegu, imię Dawida.
Tyś jest imię skazujące na klęskę,
nie dawane nikomu, bez domu,
do noszenia w tym kraju zbyt ciężkie.

Syn niech imię słowiańskie ma,
bo tu liczą włosy na głowie,
bo tu dzielą dobro od zła
wedle imion i kroju powiek.

Nie skacz w biegu. Syn będzie Lech.
Nie skacz w biegu. Jeszcze nie pora.
Nie skacz. Noc się rozlega jak śmiech
i przedrzeźnia kół stukanie na torach.

Chmura z ludźmi nad krajem szła,
z dużej chmury mały deszcze, jedna łza,
mały deszcze, jedna łza, suchy czas.
Tory wiodą czarny las.

Tak to, tak, stuka koło. Las bez polan.
Tak to, tak. Lasem jedzie transport wołań.
Tak to, tak. Obudzona w nocy słyszę
tak to, tak, łomotanie ciszy w ciszę.

4. Wskaż, jaka jest sytuacja liryczna przedstawiona w utworze oraz jaką tematykę on porusza.

SYTUACJA LIRYCZNA	PORUSZONA TEMATYKA

5. Napisz, jak zachowują się ludzie jadący pociągiem, co robią, co czują. Użyj czasu teraźniejszego.

W pociągu ludzie:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

6. Zastanów się nad losem Żydów opisanych we wierszu. Uzupełnij poniższą tabelę.

cytat z wiersza	los Żydów
	jadą w nieznane, gdzieś, gdzie czeka ich zło, piekło, śmierć
„chmura z ludzi nad krajem szła”
	Nie ma sensu próbować ratunku; Żyd i tak zostanie zgładzony wcześniej czy później
„tu dzielą (…) wedle imion i kroju powiek”; „tu liczą włosy na głowie”; „syn niech imię słowiańskie ma”
	naród zagubiony, bez swego miejsca na ziemi, odrzucany; Żyd i tak nie znajdzie schronienia

7. Zaobserwuj, jak odbierana jest przez innych tragedia Żydów ukazanych w wierszu.

Ich śmierć jest traktowana jako coś nieistotnego, nie wywołuje współczucia. Udowodnij to, wpisując odpowiednie cytaty.

cytat	reakcja innych
	szyderstwa, śmiech
	tragedia tych Żydów jest zupełnie nieistotna, niezauważalna, nie współczuje się im; to „tylko” jeden transport, było takich tysiące; zupełnie nic nie znaczą; to przecież „nie-ludzie”

A czy kogoś w wierszu ich los obchodzi, czy ktoś o nich myśli?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

8. Zauważ, że w wierszu to imiona, nie ludzie, jadą, wołają, cierpią… Dlaczego poetka zastosowała taki zabieg? Poniżej znajdziesz dwa pomysły. Który wydaje Ci się trafniejszy? Odpowiedź uzasadnij.

a) To uosobienie imion, ale jednocześnie dehumanizacja ludzi. To nie ludzie, a tylko imiona.

b) Dla Niemców Żydzi nie byli ludźmi, nie mieli też imion, byli tylko numerami, liczbami, kolejnym transportem. Zabieg poetki to próba zwrócenia uwagi na ich człowieczeństwo.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

9. Przeanalizuj budowę utworu oraz jego język. Odpowiedz na poniższe pytania.

Wiersz to liryka

pośrednia, podmiot liryczny się nie ujawnia.

bezpośrednia, podmiot liryczny się ujawnia i zwraca się do adresata.

Zastosowanie w kilku zwrotkach powtórzeń na początku wersów to:

apostrofa	anafora
paradoks	refren

Rymy, które pojawiają się w wierszu to rymy:

okalające i krzyżowe	parzyste i okalające
parzyste i przeplatane	przeplatane i okalające

Wskaż przykład rymu niedokładnego.

czas-las	słyszę-ciszę
Lech-śmiech	Polan-wołań

Wskaż przykłady rymów wewnętrznych.

nie powiem, nie wiem; nikomu, bez domu	wagonach, imiona; będą, wysiędą
ścianę, obłąkane; imienia, pragnienia	pora, torach; głowie, powiek

10. Przeczytaj poniższe definicje i wyszukaj w ostatniej zwrotce odpowiednie przykłady:

Oksymoron (z gr. oksýmōron, od oksýs ostry i mōros tępy), antylogia, epitet sprzeczny – figura retoryczna, którą tworzy się przez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach. Oksymoron najczęściej składa się z rzeczownika i określającego go przymiotnika (np. gorący lód, żywy trup), albo z czasownika i określającego go przysłówka (np. spieszyć się powoli). Jest odmianą paradoksu o znaczeniu metaforycznym. Oksymorony pojawiały się często w literaturze baroku, np. w wierszu Andrzeja Morsztyna Vaneggiar d'una innamorata: „I mrozem pałam, i ogniami leję [...] Mróz gorejący, a ogień lodowy [...] Żyjąc umieram, konam nieśmiertelnie”[1].

Instrumentacja głoskowa – środek stylistyczny polegający na takim doborze słów w tekście, aby poprzez bliskie sąsiedztwo powtarzających się podobnych głosek nadać mu szczególną wartość brzmieniową i znaczeniową[2]. Np. L. Staff Deszcz jesienny: „O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny”

Oksymoron:

……………………………………………………………………………

Instrumentacja głoskowa:

……………………………………………………………………..

11. Przygotuj napis nagrobny, którym można by uwiecznić pamięć ukazanych w wierszu Żydów, gdyby mieli szansę posiadać własną mogiłę…. Użyj ich imion.

Tu spoczywają…

Chcesz pobrać kartę do ucznia osobno? TU

Chcesz pobrać przykładowe odpowiedzi? TU

Interesuje Cię metryczka materiału?(cele itd.) TU

Prezentacja? TU

---

[1] http://pl.wikipedia.org/wiki/Oksymoron

[2] http://pl.wikipedia.org/wiki/Instrumentacja_g%C5%82oskowa